Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 was Oekraïne op papier na Rusland en de Verenigde Staten opeens de derde kernmacht ter wereld. Het land beschikte over ruim 4000 kernwapens: van kleine ‘tactische’ wapens – bommen en granaten – tot zware intercontinentale ballistische raketten. Maar Oekraïne gaf in 1994 dat hele arsenaal op.
Nu Rusland met oorlog dreigt, klinken er in de Oekraïense samenleving geluiden van spijt. Ontwapeningsspijt. Het kernwapenarsenaal had Poetin vast en zeker weerhouden van de annexatie van de Krim, zijn bemoeienis met de strijd in Oost-Oekraïne en mogelijke nieuwe drieste avonturen, zo is de gedachte.
In 1994 was de Oekraïense regering ervan overtuigd een goede deal te hebben gesloten. In ruil voor het overdragen van het kernwapenarsenaal uit de Sovjettijd aan buurland Rusland kreeg Oekraïne niet alleen financiële compensatie, maar met het zogeheten Boedapest Memorandum van de Russen, Amerikanen en Britten ook de verzekering dat zij de onafhankelijkheid en de grenzen van het land zouden respecteren.
Maar in 2014 negeerde Poetin het memorandum simpelweg. Hebben de Oekraïeners nu terecht spijt? En was hun positie echt anders geweest als ze vast hadden gehouden aan het kernwapenarsenaal? Bij VPRO’s geschiedenisprogramma OVT op NPO Radio 1 gaf ik antwoord op die vragen:
Wie meer wil weten over de langere voorgeschiedenis kan ook luisteren naar het OVT-item over het tragische lot van ‘de ultieme bufferstaat’ of in de boekhandel op zoek gaan naar De rafelranden van Europa. Ook handig voor een inkijkje in de drijfveren van Vladimir Poetin.
Ivo van de Wijdeven 