‘Brood voor het Moederland’, zo is te lezen op deze propagandaposter uit de Sovjet-Unie. Dat brood werd grotendeels gebakken met Oekraïens graan. Vandaag de dag zijn Oekraïne en Rusland samen goed voor meer dan een kwart van de wereldwijde productie van tarwe. En dat geldt ook voor bijna twee derde van de zonnebloemolie in de wereld en een kwart van het koolzaad.
Maar nu rijden er geen tractoren maar tanks over de Oekraïense akkers, liggen havensteden als Marioepol onder vuur, en heeft Rusland de export van graan opgeschort. De oorlog in Oekraïne leidt nu al tot stijgende voedselprijzen en tekorten.
De reputatie van Oekraïne als ‘graanschuur van Europa’ gaat eeuwen terug. Hij vloeit voort uit de chernozem, de extreem vruchtbare ‘zwarte aarde’. Maar juist deze bron van rijkdom is één van de redenen dat tsaren en dictators hun handen niet af konden houden van Oekraïne. Bij VPRO OVT op NPO Radio 1 ging ik in op de vraag of de zwarte aarde een zegen of een vloek is:
Er zijn stemmen die zeggen dat het Poetin net als Stalin en Hitler allemaal om de zwarte aarde van Oekraïne te doen is. Met klimaatverandering in het achterhoofd zou hij door het inlijven van Oekraïense landbouwgrond een belangrijk deel van de wereldwijde voedselproductie in handen krijgen. Een derde van de wereldbevolking is aangewezen op tarwe als basisingrediënt van het dieet. De Arabische Lente in 2011 toonde dat hoge voedselprijzen kunnen leiden tot grote instabiliteit en een vluchtelingencrisis.
Met het oog op de toekomst is het ook belangrijk om te kijken wat er onder de zwarte aarde zit. Oekraïne herbergt ook de grootste reserves aan zeldzame aardmineralen en metalen van Europa, zoals lithium, gallium en germanium. Ze zijn onmisbaar voor de klimaattransitie en het zou een mooie bijvangst zijn voor Poetin.
Wie nog meer wil weten over de geschiedenis van de graanschuur van Europa of alles nog eens rustig wil nalezen, kan terecht bij Maarten! online.
Ivo van de Wijdeven 