In 1904 stuurde de Russische tsaar Nicolaas II aan op een confrontatie met buurland Japan. Toen diplomatieke onderhandelingen over Russische en Japanse invloedssferen in China en Korea klapten, volgde een Japanse verrassingsaanval op de Russische vloot bij Port Arthur. De Russische generaals verzekerden de tsaar dat het een makkie was om Japan te verslaan.

Maar anderhalf jaar later bleek het tegendeel: voor het eerst boekte een niet-westers land een klinkende overwinning op een grootmacht. De Russische beer was gestruikeld. Voor veel Russen was de onverwachte vernedering door de Japanners tekenend voor de tekortkomingen van de tsaar. De nederlaag betekende het begin van het einde voor de Nicolaas II.

Voor Historisch Nieuwsblad schreef ik over de Russisch-Japanse Oorlog van 1904-1905. Tijdens het schrijven moest ik onwillekeurig denken aan hetgeen Mark Twain ooit zou hebben gezegd: ‘History doesn’t repeat itself, but it often rhymes’…

Het lijken bizarre cijfers. Volgens Levada – de betrouwbaarste Russische opiniepeiler, door het Kremlin aangemerkt als ‘buitenlandse agent’ – steunt 70 procent van de Russen de oorlog in Oekraïne. Jong en oud schaart zich ook een jaar na het begin van Poetins ‘speciale militaire operatie’ achter president Poetin. Ondanks alle verschrikkingen, gesneuvelde Russische soldaten en drukkende economische sancties.

Propaganda, censuur en repressie spelen een rol, maar Poetin maakt ook meesterlijk gebruik van de macht van het verleden. Samen met zijn handlangers in het Kremlin heeft hij al meer dan twee decennia geknutseld aan een geschiedverhaal waarmee hij de Russen gevangen houdt in het verleden. En dat is helaas verdomd effectief: in straatinterviews lepelen Russen steevast hetzelfde historische verhaal op.

In de OVT-special naar aanleiding van één jaar (en nog eens acht jaar) oorlog in Oekraïne leg ik uit hoe deze geheugengevangenis in elkaar steekt:

Ook benieuwd naar de macht van het verleden en mijn verhaal live horen? Momenteel reis ik met het boek in de hand door Nederland. Kijk in de agenda waar ik de komende maanden op de planken sta. Of neem contact op zodat we een extra stop aan de tour kunnen toevoegen.