Deze ‘Carte du Kurdistan’ uit 1887 is een kaart van een land dat niet bestaat. Europese geografen maakten eind negentiende eeuw de eerste etnografische kaarten van Koerdistan, waarop alle bevolkingsgroepen die eeuwen door elkaar hadden gewoond scherp afgebakend werden ingetekend. In de lange aanloop naar de Eerste Wereldoorlog speelden etnische achtergronden een steeds grotere rol en tijdens de oorlog werd Koerdistan het toneel van gruwelijke gewelddadigheden.

Op de vredesconferentie van Parijs in 1919 presenteerde een Koerdische delegatie een memorandum dat in ronkende taal een onafhankelijk Koerdistan bepleitte. Die eigen staat kwam er niet, maar de gedachte daaraan ging niet meer weg. Maar waarop baseren de Koerden hun claims? En wat willen ze bereiken? Lastig genoeg zijn ze het daarover onderling niet eens. Voor Historisch Nieuwsblad beschreef ik de geschiedenis van een volk zonder staat.

‘Geen inch oostwaarts’. Drie woorden waar de Russische president Vladimir Poetin graag aan refereert. Volgens hem was het een plechtige belofte van Washington aan het Kremlin. In ruil voor de Duitse hereniging in 1990 zou de NAVO niet verder uitbreiden naar het oosten.

Sovjetleider Michail Gorbatsjov werd volgens Poetin gepiepeld. Hij hield zich aan zijn woord en trok 380.000 Sovjetsoldaten terug uit hun barakken in Oost-Duitsland. Maar daarna rukte de NAVO in amper vijftien jaar tijd op van bijna 2000 km tot amper 125 km van Poetins geboortestad Sint-Petersburg.

Heeft Poetin een punt? Klopt het dat de Amerikanen hun beloftes hebben gebroken? Op zoek naar het antwoord ging ik voor Historisch Nieuwsblad terug naar de chaotische jaren na het ‘wonderjaar’ 1989. Want wat gebeurde er nu echt in het diplomatieke spel in de laatste jaren van de Sovjet-Unie?

De macht van het verleden is bekroond met de Kleio Klasseprijs, de prijs voor het meest onmisbare geschiedenisboek voor in de klas! De nominatie door VGN Kleio was al een eer, maar verkozen worden door professionals in het geschiedenisonderwijs helemaal.

Geschiedenisdocenten hebben in de afgelopen weken terecht gepleit voor meer historisch besef en meer geschiedenislessen – ook op het vmbo. Daar sluit ik me van harte bij aan. Kennis van het verleden is de beste remedie tegen polarisatie en desinformatie.

Dat was ook een belangrijke motivatie voor het schrijven van De macht van het verleden, dus het is geweldig dat beide werelden bij elkaar zijn gekomen!

In 1904 stuurde de Russische tsaar Nicolaas II aan op een confrontatie met buurland Japan. Toen diplomatieke onderhandelingen over Russische en Japanse invloedssferen in China en Korea klapten, volgde een Japanse verrassingsaanval op de Russische vloot bij Port Arthur. De Russische generaals verzekerden de tsaar dat het een makkie was om Japan te verslaan.

Maar anderhalf jaar later bleek het tegendeel: voor het eerst boekte een niet-westers land een klinkende overwinning op een grootmacht. De Russische beer was gestruikeld. Voor veel Russen was de onverwachte vernedering door de Japanners tekenend voor de tekortkomingen van de tsaar. De nederlaag betekende het begin van het einde voor de Nicolaas II.

Voor Historisch Nieuwsblad schreef ik over de Russisch-Japanse Oorlog van 1904-1905. Tijdens het schrijven moest ik onwillekeurig denken aan hetgeen Mark Twain ooit zou hebben gezegd: ‘History doesn’t repeat itself, but it often rhymes’…

Het lijken bizarre cijfers. Volgens Levada – de betrouwbaarste Russische opiniepeiler, door het Kremlin aangemerkt als ‘buitenlandse agent’ – steunt 70 procent van de Russen de oorlog in Oekraïne. Jong en oud schaart zich ook een jaar na het begin van Poetins ‘speciale militaire operatie’ achter president Poetin. Ondanks alle verschrikkingen, gesneuvelde Russische soldaten en drukkende economische sancties.

Propaganda, censuur en repressie spelen een rol, maar Poetin maakt ook meesterlijk gebruik van de macht van het verleden. Samen met zijn handlangers in het Kremlin heeft hij al meer dan twee decennia geknutseld aan een geschiedverhaal waarmee hij de Russen gevangen houdt in het verleden. En dat is helaas verdomd effectief: in straatinterviews lepelen Russen steevast hetzelfde historische verhaal op.

In de OVT-special naar aanleiding van één jaar (en nog eens acht jaar) oorlog in Oekraïne leg ik uit hoe deze geheugengevangenis in elkaar steekt:

Ook benieuwd naar de macht van het verleden en mijn verhaal live horen? Momenteel reis ik met het boek in de hand door Nederland. Kijk in de agenda waar ik de komende maanden op de planken sta. Of neem contact op zodat we een extra stop aan de tour kunnen toevoegen.

Nadat Jeroen van der Kris De macht van het verleden vorige maand in NRC al bekroonde met vier ballen, zijn er inmiddels nog vier mooie recensies van het boek gepubliceerd. ‘Dit boek leert dat misbruik van het verleden altijd op de loer ligt en dat we er daarom zorgvuldig mee moeten omgaan’, concludeert Marie Verheij in het Reformatorisch Dagblad. Robert Visscher van NEMO Kennislink schrijft: ‘Van de Wijdeven is een kundig historicus en weet knap een de rode draad aan te brengen, zodat je als lezer niet verdwaalt’.

Herman Veenhof kiest voor de kop ‘Niets zo onvoorspelbaar als geschiedenis’ boven een uitgebreide beschouwing in het Nederlands Dagblad. Henk Slechte volgt in Geschiedenis Magazine dezelfde route en besluit dat De macht van het verleden ‘de internationale politiek een boeiende extra dimensie geeft en de boekwinkel uit mag vliegen’. Met dat laatste ben ik het natuurlijk roerend eens!

Misschien nog mooier is dat dé vakvereniging voor geschiedenisdocenten VGN De macht van het verleden heeft genomineerd voor de Kleio Klasseprijs 2023. Dat is een prijs voor boeken die ‘onmisbaar zijn voor het geschiedenisonderwijs in de klas’. Een enorme eer! En onderwijs speelt een cruciale rol in het ontmantelen van geschiedenis als politiek wapen. Dat is in het belang van de toekomst! Dus: stem hier op De macht van het verleden.

Het is inmiddels vaker voorgekomen dat er tegelijkertijd artikelen van mijn hand in Historisch Nieuwsblad en Geschiedenis Magazine zijn verschenen. Maar deze maand is het de eerste keer dat het er drie zijn!

Historisch Nieuwsblad brengt een artikel over het Bloedbad van Katyn, de massamoord in 1940 door de toenmalige Russische staatsveiligheidsdienst NKVD op 22.000 krijgsgevangen Poolse officieren. Het is een kwestie waar de Poolse regering nog steeds opheldering over eist. Maar de Russische president Poetin volgt de oude Sovjetlijn en zwijgt het bloedbad liever dood. Het is één van de vele Poolse historische grieven tegen Rusland en daarmee een van de redenen waarom de Polen nu de voornaamste pleitbezorgers zijn van militaire steun aan Oekraïne.

Geschiedenis Magazine zet de schijnwerper op acht vergeten maanden in de Russische geschiedenis: de tijd tussen de Februarirevolutie en de Oktoberrevolutie, waarin de Voorlopige Regering onder aanvoering van Aleksandr Kerenski probeerde het land om te vormen tot een modern democratisch land. Maar door zijn miskleunen droeg hij er aan bij dat Lenins bolsjewieken de macht grepen.

En onder de titel ‘Touwtrekken om Taiwan’ gaan we met zevenmijlslaarzen door de geschiedenis van Taiwan om een antwoord te vinden op de vraag waarom China het eiland voor de kust niet los kan laten. De wortels van dit conflict reiken tot ver in het verleden en ook de Nederlandse VOC speelt een rol.

Het werd door de Russen verkocht als een strategische meesterzet: de verovering van de zoutmijn van Soledar. Vooral de baas van het Wagner-huurlingenleger, Jevgeni Prigozjin maakte er een enorm nummer van. Zijn mannen hadden een onneembaar geachte vesting veroverd op het Oekraïense leger, een kilometerslang netwerk van ondergrondse steden waar bovendien miljoenen wapens uit de Sovjettijd lagen opgeslagen. Het had heel veel mensenlevens gekost, maar de Russen konden de mijn nu in gebruik nemen als logistieke hub voor nieuwe offensieven in de Donbas, veilig voor de Oekraïense raketartillerie.

Maar klopt dit allemaal wel? Heeft de zoutmijn van Soledar strategisch nut? En hoe zit het met de enorme wapenvoorraad die er zou liggen? Ik dook in de geschiedenis voor het VPRO-radioprogramma OVT op NPO Radio 1:

Spoiler-alert: het is vooral een opgeklopte propagandastunt van Prigozjin. Soledar is van strategisch nut in de oorlog, maar niet noodzakelijkerwijs vanwege de zoutmijnen. Wie die met eigen ogen wil zien, kan overigens terecht bij deze virtuele tour.

Op maandag 9 januari was de kick-off van een tour door Nederland om De macht van het verleden in de schijnwerpers te zetten. Ik was samen met Lotte Jensen te gast bij Radboud Reflects van de Radboud Universiteit Nijmegen om te spreken over geschiedenis als wapen. Het werd een bijzondere avond in LUX Nijmegen.

Samen met het publiek gingen we op zoek naar het antwoord op belangwekkende vragen over de geschiedenis. Waarom is de geschiedenis het fundament van onze nationale identiteit? En hoe werkt dat? Hoe spelen politici en potentaten als Vladimir Poetin, Xi Jinping en Donald Trump daar slim op in? En welke rol spelen historici eigenlijk?

Benieuwd geworden naar de antwoorden? Kijk dan in de agenda waar ik de komende maanden op de planken sta. Of neem contact op zodat we een extra stop aan de tour kunnen toevoegen. Of kijk de avond bij Radboud Reflects terug op YouTube:

Iedere auteur zit altijd nagelbijtend te wachten op de recensies van het nieuwe boek. Wordt het neergesabeld of opgehemeld? Jeroen van der Kris schreef in NRC een lovende recensie van De macht van het verleden. Het oordeel? Vier ballen! Dat zorgt voor een glimlach van oor tot oor.

De door Van der Kris aangehaalde frappante geschiedenis van Panfilov’s 28 ‘Het is slechts één van vele voorbeelden van hoe autoritaire en populistische leiders de geschiedenis gebruiken voor politiek gewin, zo laat historicus Ivo van de Wijdeven mooi zien in zijn nieuwe boek De macht van het verleden. Hoe doen zij dat, vroeg hij zich af, en waarom werkt het zo goed?’ Lees het allemaal in De macht van het verleden!

Live mijn verhaal aanhoren? Kijk dan in de agenda waar dat kan. En wie niet kan wachten, kan natuurlijk altijd nog terecht bij de podcast van De macht van het verleden, die met 2 maanden gratis lidmaatschap te beluisteren is.