Een tijdje geleden sprak ik met Caroline de Gruyter over haar nieuwe boek Beter wordt het niet – Een reis door het Habsburgse Rijk en de Europese Unie, een boek dat wordt overladen met mooie recensies. Het was een boeiende middag, die resulteerde in een interview dat onlangs is gepubliceerd in Geschiedenis Magazine.

De Gruyter zet daarin terecht kanttekeningen bij het heersende beeld van het Habsburgse Rijk onder keizer Frans Jozef I: ‘Vroeger was het verhaal dat al die arme volkeren in het Habsburgse Rijk zich na de Eerste Wereldoorlog eindelijk onder de duim van die vreselijke keizer, overleden in 1916, vandaan worstelden. Langzamerhand wordt dat beeld rechtgezet. Frans Jozef was echt geen revolutionair, maar het is fascinerend om te zien hoe hij vanaf de revolutie in 1848 al had begrepen dat hij moest blijven soebatten en in gesprek moest blijven met iedereen als hij dat dak boven hun hoofd intact wilde houden en zo de machtspositie van zijn dynastie wilde bestendigen.’

Wie de EU een beetje kent, ziet dat dit – in goed Duits – fortwursteln in het Brussel van 2021 net als in het Wenen van 1900 de modus operandi is. En zo erg is dat eigenlijk helemaal niet. Het is misschien niet fraai, niet snel en niet flexibel, maar het werkt wel! Dat is misschien wel de belangrijkste les die we kunnen leren van het Habsburgse Rijk.

Mei is traditiegetrouw de maand waarin we in Nederland de Tweede Wereldoorlog herdenken. En het is inmiddels ook traditie dat Historisch Nieuwsblad daar een themanummer aan wijdt. Ook dit jaar leverde ik een bijdrage: een verhaal over het werk van de Britse journalist Sefton Delmer met de klinkende titel ‘Trollen tegen de nazi’s’.

Delmer richtte zich op psychologische oorlogsvoering via de media. Hij runde tijdens de oorlog een reeks radiostations van divers pluimage die zich voordeden als Duitse stations. Ze lokten luisteraars met muzikale hits en ranzige roddels. Vervolgens stuurden ze minutieus toegesneden propagandaboodschappen op de beoogde doelgroepen af. Daarbij verdraaiden ze feiten en deden ze de waarheid geweld aan.

Zelf sprak Delmer van ‘zwarte propaganda’, maar tegenwoordig zouden we het nepnieuws noemen. Bij het VPRO-radioprogramma OVT was ik te gast om te vertellen over het werk van Delmer tijdens de Tweede Wereldoorlog. Luister het item hier terug:

De afgelopen week was Belfast in de greep van geweld. De donkerste tijden van de bloedige Troubles die Noord-Ierland teisterden leken teruggekeerd. Aan beide zijden van de ‘Vredesmuren’ tussen protestantse en katholieke wijken van de stad bekogelden jongeren elkaar en de politie met stenen en brandbommen, net zoals dat dertig jaar lang gebeurde tot het in 1998 gesloten Goedevrijdagakkoord.

De Britse premier Boris Johnson en de Ierse minister van Buitenlandse Zaken Simon Coveney hebben het geweld veroordeeld. De handen van de Britse regering zijn echter niet brandschoon: het nooit verdwenen wantrouwen tussen pro-Britse en pro-Ierse groepen is weer aangewakkerd door de Brexit. Veel unionisten voelen zich verraden door Johnson, omdat er door de afspraken tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU in feite een grens dwars door de Ierse Zee is getrokken. Ierse nationalisten zien tegelijkertijd hun droom van een herenigd Ierland weer een stap dichterbij komen.

De opdeling van Ierland – een onderliggende bron van de broeiende onrust – is honderd jaar oud en was door de toenmalige Britse regering juist bedoeld om het geweld te beteugelen. Een tijdelijke stoplap werd echter een harde scheidslijn, zo schreef ik eerder. Met het Goedevrijdagakkoord werd die eindelijk uitgewist, maar door de Brexit is hij weer op de kaart verschenen. Om van wantrouwen tot vertrouwen te komen zullen politici opnieuw over hun schaduw heen moeten stappen.

Wie meer wil weten over de langere aanloop naar de opdeling van Ierland kan terecht in De nieuwe rafelrand van Europa of een zeer beknopte samenvatting in Geschiedenis Magazine.