Het is altijd weer een eer als een verhaal het tot coverstory schopt. Maar ja, de eerste Russische tsaar Ivan de Verschrikkelijke spreekt natuurlijk ook tot de verbeelding. Volgens zijn verre navolger Vladimir Poetin te veel: ‘Westerse kroniekschrijvers’ hebben Ivan bewust afgeschilderd als een sadistische tiran om de aandacht af te leiden van religieuze vervolging in Europa en ‘monsterlijke mensenrechtenschendingen’ in nieuwe koloniën. Daarmee is deze lastercampagne volgens het Kremlin het vroegste voorbeeld van nog steeds alomtegenwoordige ‘russofobie’.

Voor de jongste editie van Historisch Nieuwsblad beschreef ik hoe Poetin – en Stalin overigens ook – dan wel denken over Ivan de Verschrikkelijke. Het artikel borduurt voort op een eerder overzicht van de vijf grote voorbeelden van Vladimir Poetin. Wie nog meer wil weten over de wijze waarop het Kremlin de Russische geschiedenis gebruikt, kan in oktober terecht in mijn nieuwe boek De macht van het verleden.

In het Russische leger klinkt gemor over de legerleiding. Van hoog tot laag, in alle rangen klinkt kritiek. Die van oud-kolonel Michail Chodarjonok was zelfs te horen op de Russische staatstelevisie. ‘Onze situatie gaat de komende tijd een stuk slechter worden’, sprak hij, voordat hij werd teruggefloten. Op internet circuleren mondjesmaat berichten van gefrustreerde militairen en boze nationalistische bloggers.

In 1825 verzetten jonge Russische officieren zich tegen tsaar Nicolaas I. Ze eisten een grondwet en hervormingen, maar hun eisen werden beantwoord met kanonskogels. Lees bij Historisch Nieuwsblad hoe de Decembristenopstand uitliep op een mislukking. De militairen bereikten het tegenovergestelde van wat ze voor ogen hadden: Rusland veranderde in een politiestaat met een groot wantrouwen voor het buitenland.

Poetin lijkt het handboek van tsaar Nicolaas I te volgen. Bij het geschiedenisprogramma OVT van de VPRO ging ik daar dieper op in:

De Russische invasie van Oekraïne verloopt niet volgens plan. Maar dat is niet wat Vladimir Poetin wil horen. Al in maart haalde hij hard uit naar binnenlandse critici van zijn beleid. Dat zijn volgens hem geen patriotten, maar ‘tuig en verraders’. De Russische president zinspeelde zelfs openlijk op ‘zuivering van de samenleving’ om zijn land sterker te maken. Het zijn woorden die terug deden denken aan de retoriek van Jozef Stalin.

Poetins voorganger maakte werk van zijn woorden. In de jaren ’30 liet hij een Grote Zuivering doorvoeren, waarbij 1,5 miljoen Sovjetburgers werden geëxecuteerd of wegkwijnden in werkkampen. En tijdens de Tweede Wereldoorlog liet hij onbetrouwbaar geachte niet-Slavische volkeren deporteren uit de grensgebieden naar afgelegen gebieden van de Sovjet-Unie wegens beschuldigingen van ‘massale collaboratie’.

Een van de volkeren die collectief als ‘verraders’ werden aangemerkt waren de Krim-Tataren, een volk dat al eeuwenlang een moeizame relatie hadden met de Russen. In mei 1944 werden mannen, vrouwen, kinderen en ouden van dagen op bevel van Stalin in veewagons gepropt en gedeporteerd van de mediterrane Krim naar het gortdroge Oezbekistan.

Wie de trieste geschiedenis van de Krim-Tataren leest in Historisch Nieuwsblad, zal niet verbaasd zijn dat ze tijdens de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022 voorop stonden om de wapens op te nemen tegen het Russische leger. En bij het geschiedenisprogramma OVT van de VPRO ging ik dieper in op de parallellen met het heden:

De maand mei is traditiegetrouw de maand waarin de twee beste geschiedenistijdschriften van Nederland met nummers en specials gewijd aan de Tweede Wereldoorlog komen. Ook ik heb dit jaar weer een bijdrage geleverd in de vorm van twee totaal uiteenlopende artikelen.

Voor Historisch Nieuwsblad schreef ik over een bijzondere reddingsactie in bezet gebied. In 1943 stortten Amerikaanse verpleegsters neer achter vijandelijke linies in Albanië. Het artikel is gegroeid uit een bijzondere foto van opgeluchte verpleegsters met versleten schoenen die ik zag in het oorlogsmuseum in het kasteel van Gjirokastër en het geeft tevens een inkijkje in het ontstaan van de latere dictatuur van Enver Hoxha.

In Geschiedenis Magazine staat een beschouwing van de wijze waarop de huidige Poolse regering de tragische geschiedenis van Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog interpreteert én op opportunistische wijze inzet voor politiek gewin. In die zin is het een sneak preview van een van de hoofdstukken van mijn nieuwe boek De macht van het verleden, dat in oktober van dit jaar tijdens de Maand van de Geschiedenis zal verschijnen.